Ένα τμήμα των συμπολιτών μας τις μέρες αυτές έχει εκλογές. Ψηφίζει, με φανατισμό ή μη, και αναμετράται, όχι με τα καθημερινά και τα μίζερα, αλλά με τους πρωταγωνιστές της τρισένδοξης ελληνικής Ιστορίας. Ψηφίζουν λοιπόν, άλλοι με πάθος, άλλοι με χαλαρότητα ή πιο χαβαλέ διάθεση, για να αναδείξουν τον από καταβολής Ελλήνων μεγαλύτερο Έλληνα. Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς γι' αυτή την κωμική διαδικασία που προτάσσει την κρίση για να αποθεώσει την ακρισία. Πέραν όλων των άλλων, η γελοιότητα της ερώτησης αν προτιμά κανείς τον Πλάτωνα, τον Ι. Καποδίστρια ή τον Γ. Παπανικολάου, πρόσωπα δηλαδή που ανήκουν κυριολεκτικά σε άλλους κόσμους, κονιορτοποιεί κάθε απόπειρα σοβαρής συζήτησης. Μια επισήμανση μόνο: τα πρόσωπα, που κάποτε ο ρόλος τους ξορκίστηκε και περιφρονήθηκε, μοιάζουν να παίρνουν την εκδίκησή τους και να εισβάλλουν από παντού ορμητικά στο προσκήνιο.
Το σημείωμα όμως αυτό δεν γράφτηκε για να κογιονάρει την πρωτοβουλία του ΣΚΑΪ "Μεγάλοι Έλληνες". Το κέντρισμα προήλθε από μια παράπλευρη απώλεια, απόρροια των εκλογών που διοργάνωσε ο τηλεοπτικός σταθμός. Πράγματι, κάθε σύγχρονος εκλογικός αγώνας που σέβεται τους όρους του παιχνιδιού χρειάζεται και το προεκλογικό του υλικό: διαφημιστικά μηνύματα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, γιγαντοαφίσες στους δρόμους, παραγωγή προπαγανδιστικών ταινιών, λαμπερά, αναγνωρίσιμα πρόσωπα ως κράχτες, προεκλογικά φυλλάδια. Και η ψηφοφορία του ΣΚΑΪ τα είχε όλα αυτά. Λογικό και αναμενόμενο. Ένα μικρό θέμα όμως προκύπτει, όταν τα πολυτελή και ογκώδη προεκλογικά φυλλάδια με τα οποία κατέρχονται οι --εν αγνοία τους-- υποψήφιοι στην εκλογική κονίστρα χαρακτηρίζονται και διαφημίζονται ως βιβλία, έστω και ως "ΣΚΑΪ Βιβλία".
Ο λόγος για τις βιογραφίες των υποψηφίων για τη θέση του μέγιστου των Ελλήνων που κυκλοφορούν παράλληλα με τον διενεργούμενο διαγωνισμό. Η διαφημιστική καμπάνια τις χαρακτηρίζει βιβλία, και έχουν όντως τα τυπικά χαρακτηριστικά (σελίδες, διαστάσεις, βιβλιοδεσία) βιβλίου. Οι βιβλιοθηκονόμοι δεν θα έχουν αμηχανία πού να τα εντάξουν. Αντίθετα, οι ίδιοι οι εμπνευστές του εγχειρήματος μοιάζουν να διέβλεψαν την πιθανότητα να εγερθεί κάποια αμφισβήτηση. Γι' αυτό στον πρόλογο κάθε βιογραφίας έχουν θέσει με μεγάλα γράμματα την προειδοποίηση "Εισαγωγή Βιβλίου", ώστε να τονίσουν τον χαρακτήρα του εντύπου που κρατά ο αναγνώστης στα χέρια του και να αποφύγουν τις παρερμηνείες. Σε όλα τα έντυπα της σειράς προτάσσεται επίσης κοινός "Πρόλογος έκδοσης" γραμμένος από γνωστό πανεπιστημιακό, που επεξηγεί τι σημαίνει για τους εμπνευστές της σειράς "μεγάλος" και τι "Έλληνας".
Τον υπόρρητο φόβο των εκδοτών ότι δεν εξέδωσαν βιβλία τον επιβεβαιώνει και ο αναγνώστης που ξεφυλλίζει τις βιογραφίες αυτές. Δεν είναι μόνο η σελιδοποίηση, το στήσιμο του βιβλίου, οι κενές σελίδες, τα λευκά περιθώρια ή η χρήση του χρώματος που δημιουργούν στον αναγνώστη αμφιθυμία αν έχει πραγματικά να αναμετρηθεί με ένα βιβλίο. Δεν πρόκειται επίσης για τα λάθη· άλλωστε, όλα τα βιβλία έχουν και λάθη. Αυτό που εγείρει τις πιο πολλές αμφιβολίες είναι η προσαρμογή του περιεχομένου στις προδιαγραφές και στις ανάγκες του τηλεοπτικού προϊόντος: ανάδειξη ενός εύπεπτου κειμένου που αναπαράγει στερεότυπα και κοινούς τόπους από τα σχολικά βιβλία, απουσία προβληματισμού, διάχυτη αίσθηση προχειρότητας στα κείμενα και στις όποιες παραπομπές, περιθωριοποίηση του συγγραφέα που άλλωστε φαίνεται μόνο διεκπεραιωτικό ρόλο να έπαιξε, υποταγή της συγγραφής αποκλειστικά στις ανάγκες του τηλεοπτικού πρότζεκτ. Ακόμη και το πακέτο εικόνων, η επονομαζόμενη "φωτογραφική συλλογή", η οποία αναρτάται στη μέση του βιβλίου ακολουθεί τους κανόνες του τηλεοπτικού προϊόντος: τυχαία παράθεση όποιων σχετικών και άσχετων εικόνων βρέθηκαν πρόχειρες, με ανύπαρκτη τεκμηρίωση, προσεγμένη όμως εκτύπωση και καλή απόδοση των χρωμάτων.
Τα "ΣΚΑΪ Βιβλία" λοιπόν ακολουθούν τις προδιαγραφές και την αισθητική των τηλεοπτικών προϊόντων. Απευθύνονται όμως σε οιονεί αναγνώστες ή, ακόμη χειρότερα, δημιουργούν ένα νέο μαζικό κοινό που, αγνοώντας τον μόχθο, την αισθητική και το μεράκι που ενυπάρχει στο φτιάξιμο ενός βιβλίου, σχηματίζει τη στρεβλή εντύπωση ότι κάπως έτσι είναι όλα τα βιβλία. Φυσικά, τα συγκεκριμένα βιβλία δεν είναι τα μόνα· κατά πάσα πιθανότητα μάλιστα, είναι από τα καλύτερα του νέου αυτού φρούτου που έχει ευδοκιμήσει στα τηλεοπτικά περιβόλια. Οι συνταγές μαγειρικής, οι δίαιτες, οι αρρώστιες, οι παντός είδους συμβουλές για να σώσουμε την ψυχή μας και το σώμα μας, να αβγατίσουμε το βιος μας ή να σπαταλήσουμε το έχει μας, η αλά σήριαλ λογοτεχνία, η πατριωτική ασυναρτησία, η ουφολογία, η αρλουμπολογία είναι κατεξοχήν χώροι όπου έχει ανθήσει το εκ της τηλεοράσεως τροφοδοτούμενο βιβλίο. Έχει μάλιστα, όπως φαίνεται, εξαιρετική επιτυχία, αφού έκτισε περιουσίες, πλούτισε τον μηντιακό γαλαξία με νέους αστέρες, εξέλεξε βουλευτές. Έχουμε επομένως να κάνουμε με ένα βιβλίο-προϊόν της τηλεόρασης, που υπακούει σε διαφορετικούς κανόνες από αυτούς του παραδοσιακού βιβλίου. Κατά πάσα πιθανότητα για λόγους διάκρισης και οριοθέτησης χρειάζεται και ένας νέος όρος, ένας νεολογισμός που θα το αποδίδει. Το πολύσημο, ευρηματικό brand name "ΣΚΑΪ Βιβλίο", αυτούσιο ή με κάποια μικρή τροποποίηση, ίσως πετυχαίνει με εξαιρετική ευθυβολία να εκφράσει το περιεχόμενο και τη λειτουργία του πράγματος.
Παρ' όλα αυτά, η ψηφοφορία αυτή προξενεί ιλαρότητα, διασκεδάζει τους ανθρώπους, και επειδή η διασκέδαση κατακριτέα δεν είναι, μια διεύρυνση του διαγωνισμού θα ήταν εξίσου διασκεδαστική. Στο πνεύμα λοιπόν της εποχής --όπου, δίπλα στο ιντερνετικό Facebook για τους φίλους, γεννήθηκε το Hatebook για τους εχθρούς-- και με την πεποίθηση ότι και το κακό ασκεί τη δική του έλξη, η προκήρυξη ενός διαγωνισμού για τον χειρότερο Έλληνα θα είχε ενδιαφέρον, ανάλογης τουλάχιστον σημασίας με την αναζήτηση του καλύτερου. Καθώς μάλιστα ο διαγωνισμός περί του μεγαλύτερου έχει ήδη και εξειδικεύσεις, δηλαδή ποιος είναι ο μεγαλύτερος ως προς την "ευφυΐα", την "κληρονομιά", την "ηγεσία", την "ανδρεία", την "ευσπλαχνία"(!), ο αντίστοιχος διαγωνισμός κατ' αναλογία θα ζητούσε να αναδειχτεί ο πιο δειλός, ο πιο άκαρδος, ο πιο άχρηστος ηγέτης κλπ. Στην προεκλογική τους μάλιστα καμπάνια οι εκλεκτοί υποψήφιοι αντί να εκλιπαρούν --όπως ο τάλας Κολοκοτρώνης που ζητάει να υπερψηφιστεί διότι έγινε κλέφτης για χάρη μας-- θα διατρανώνουν ευθαρσώς: Ψηφίστε με διότι κληροδότησα στην υφήλιο τα μέγιστα κακά, διότι διέπραξα τα μεγαλύτερα εγκλήματα, διότι υπήρξα ο αθλιότερος όλων. Η καινοτόμος αυτή ψηφοφορία, πέραν των σπουδαίων πορισμάτων που θα αποφέρει στη συλλογική μνήμη, θα φαιδρύνει, αν μη τι άλλο, περαιτέρω τη ζωή όσων ζουν στη χώρα της "φαιδράς πορτοκαλέας".
Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος είναι ιστορικός, ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Δημοσιεύτηκε στα ενθέματα της ΑΥΓΗΣ 22/3/09
1 σχόλιο:
Αγαπητέ φίλε,
το κόμπλεξ ανωτερότητας που διακατέχει τους Έλληνες διανοούμενους οδηγεί σε παραδοξολογίες.
Παραδοξολογία είναι να χαρακτηρίζονται ως βιβλία, βιβλιοδετημένες μελέτες για μια κατοστάδα αναγνώστες και να αρνείσαι τον αυτό χαρακτηρισμό για βιβλία που φτάνουν σε 40 χιλ. απλούς πολίτες και διαβάζονται όχι ανάλογα με την εξειδίκευση του καθενός, αλλά με την όρεξη του να μάθει την ιστορία του τόπου του.
Προφανώς περισσότερο από τη μόρφωση του λαού, έναν Έλληνα επιστήμονα τον ενδιαφέρει η υπεροχή της σκέψης του ως προς τον λαό, η προστασία της επιστήμης του από χυδαίους εκλαϊκευτές ή απλώς η προστασία του επαγγέλματος του από άγνωστες φάτσες μακριά από τους διαδρόμους των φωτισμένων (ή μήπως σκοταδιστών εκ του αποτελέσματος;) της σειριάς του.
Έγραψες πολλά και είπες πολύ λίγα. Το βιβλίο είναι κοινωνικό αγαθό. Το ίδιο και η μόρφωση. Ίσως όταν πάψει η επιστήμη να ασκείται από προσκολλημένους στο δημοσιουπαλληλίκι επιστήμονες, να φτάσει όντως στην κοινωνία...
Ένας άνθρωπος του βιβλίου.
Δημοσίευση σχολίου